YILLIK İZİN NEDİR ?
Yıllık ücretli izin ya da genel bilinen adıyla yıllık izin, tüm çalışanların Anayasal dinlenme hakkı olup Anayasanın 50/2 maddesi, İş Kanunu’nun 53. ve devamı maddeleri ile düzenlenmiş dinlenme hakkıdır.
YILLIK İZİN HAKKI NE ZAMAN DOĞAR ?
Yıllık izin hakkının doğabilmesi için işçinin en az 1 yıl çalışmış olması gerekir. Bir yıllık sürenin hesabında; deneme süreleri, işverenin farklı işyerlerinde geçen süreler dikkate alınır. İşyerinin devri halinde, devreden işveren yanında geçen çalışma süreleri bir yıllık sürenin içinde hesaba katılır. Herhangi bir sebeple geçici olarak başka işveren nezdinde çalışmaya gönderilen işçinin çalışması bir yıllık sürenin hesabında dikkate alınır. Bu şekilde bir yıllık çalışma süresi dolduğu anda işçi, o yıla ait yıllık iznini hak eder. Bir sonraki yıl içinde hak edilen izninin kullandırılması gerekir.
Ancak tarafların anlaşmasıyla, hak edilen yıllık izin, sonraki yıllarda veya başka yılların izinleriyle birleştirilerek kullandırılabilir. İşçi, geçici işverenin işyerinde çalışırken de yıllık izin hakkını kullanabilir. Bir yıl dolmadan yıllık izin kullanma işçi ile işverenin güven ilişkisine ve anlaşmasına bağlıdır. Bir yıl dolmadan yıllık izin kullanma kural olarak mümkün olmamakla birlikte tarafların anlaşması halinde kullandırılabilir. Bir yıl dolmadan yıllık izin kullanma durumunda bu doğacak izinden avans olarak düşülür. Aynı şekilde ikinci yıl dolmadan yıllık izin kullandırılabilir. Bu durum da işveren ile işçinin anlaşmasına bağlıdır. İkinci yıl dolmadan yıllık izin kullandırılması halinde, bu avans izin olarak kabul edilir.
YILLIK İZİN HESABINDA ÇALIŞILMAYAN SÜRELER DİKKATE ALINIR MI ?
Yıllık ücretli izne hak kazanabilmek için kural olarak, fiilî çalışma süresi dikkate alınması gerekir. Ancak aşağıda belirtilen süreler yıllık izin hesabında dikkate alınır.
- İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler (Ancak, 25 inci maddenin (I) numaralı bendinin (b) alt bendinde öngörülen süreden fazlası sayılmaz).
- Kadın işçilerin 74 üncü madde gereğince doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler.
- İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler (Bu süre yılda 90 günden fazlası sayılmaz).
- Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın on beş günü (işçinin yeniden işe başlaması şartıyla).
- Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri. – 3153 sayılı Kanuna dayanılarak çıkarılan yönetmeliğe göre röntgen muayenehanelerinde çalışanlara pazardan başka verilmesi gereken yarım günlük izinler.
- İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler.
- İşveren tarafından verilen diğer izinler.
- İş Kanunun uygulanması sonucu olarak işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi.
- Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
- İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
- İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
- İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
- Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
- Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.
Buna karşın grev ve kanunî lokavtta geçen süreler, yıllık izin hesabına katılmaz.
YILLIK İZİN SÜRELERİ NE KADARDIR ?
İş Kanunu’na göre yıllık izin süreleri, işçinin toplam hizmeti; 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dâhil) olanlar için 14 günden, 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlar için 20 günden, 15 yıl ve daha fazla olanlar için 26 günden az olamaz. Ayrıca 18 yaş ve daha küçük yaşta olan işçiler ile 50 ve üzeri yaştaki işçilerde yıllık izin süreleri 20 günden az olamaz.
YILLIK İZİN NASIL VE HANGİ ŞARTLARDA KULLANILIR ?
Yıllık izin toplu olarak veya 10’ar günden az olmamak şartıyla üçe bölünerek farklı zamanlarda kullanabilir. İşveren ve işçinin anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere bölümler hâlinde kullanılabilir. İşçinin talebi varsa, 10 günden az süre ile de izin kullandırılabilir. Yıllık izinin hangi tarihlerde kullandırılacağı işverenin yönetim hakkı kapsamında olup, işyerinin düzenine uygun düşecek tarihlerde kullandırılmaktadır. Ancak işverenin bu hakkını kullanırken dürüstlük ve iyi niyet kuralına riayet etmesi gereklidir. Kullandırılacak yıllık izin süresi iş günlerine göre hesap edilir. İzin süresi içinde hastalanan ve istirahat alan işçinin raporlu olduğu süre, izin süresinden sayılmaz; raporlu olarak geçirilen sürenin izin süresine eklenmesi gerekir.
YILLIK İZİNDE YOL SÜRESİ KAÇ GÜNDÜR ?
Yıllık izin için normal şartlarda yol izni verilmemektedir. Ancak yıllık iznini, işyerinin bulunduğu ilden başka bir ilde geçirmek zorunda olan işçiye, durumunu belgelemesi koşuluyla, işverenin en çok 4 güne kadar yol izni vermesi gerekir. Bu yıllık izin sürelerine eklenir. Ancak işçinin yol izni almasına rağmen yıllık iznini belirttiği yerde geçirmemesi veya işyerinin bulunduğu yerde geçirmesi, sadakat borcuna aykırılık teşkil edeceğinden, duruma ve eylemin ağırlığına göre işveren yönünden haklı veya geçerli nedenle fesih hakkı doğabilir.
YILLIK İZİN ÜCRETİ HESAPLAMA NASIL YAPILIR ?
Kural olarak işçinin yıllık izin hakkını kullanması gerekir. İşveren, işçiye para ödeyerek yıllık izin hakkını kullandırmaktan imtina edemez veya işçi parasını alıp izin hakkından feragat edemez. Çünkü Anayasa getirilen dinlenme hakkı başta çalışanın beden ve ruh sağlığı olmak üzere, çalışma hayatı ve toplum düzeni için gereklidir. Ancak bir şekilde yıllık izin hakkı kullanılmamışsa, yıllık izin hakkı sözleşme sona erdikten sonra parasal bir alacağa dönüşür. İş sözleşmesi ölüm dahil hangi nedenle sona ermiş olursa olsun, işçinin kullanmadığı yıllık izinleri, işçi veya mirasçılarına ödenmesi gereken parasal bir hakka dönüşür.
Sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücret üzerinden, işçinin kendisine veya hak sahiplerine yıllık izin ücreti ödenmesi gerekir. Yıllık izin ücreti günlük çıplak brüt ücret üzerinden hesaplanmalıdır. Hesaplanan brüt tutar üzerinden SGK kesintisi işçi payı ile işsizlik sigortası kesintisi yapılır. Kalan tutar gelir vergisi matrahı olup, matrah üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılır. Yine brüt ücret tutarı üzerinden damga vergisi kesintisi yapılırsa net yıllık izin ücreti bulunur.
YILLIK İZİN ALACAĞINDA FAİZ NE ZAMANDAN İŞLEMEYE BAŞLAR VE NE KADAR FAİZ UYGULANIR ?
İşveren, dava tarihinden önce temerrüde düşürülmüşse temerrüt tarihinden itibaren, temerrüde düşürülmemiş ise, dava dilekçesinde istenen miktar için dava tarihi, ıslah ile artırılan kısım için ıslah tarihi faiz başlangıcıdır. Yıllık izin alacağında uygulanan faiz yasal faizdir.
YILLIK İZİN ALACAĞINDA ZAMANAŞIMI KAÇ YILDIR ?
Yıllık izin ücretinde zamanaşımı, fesih tarihinden itibaren işlemeye başlar. Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin, 2020 yılı İlke Kararına göre 5 yıllık zamanaşımı uygulanmaktadır.
YILLIK İZİN KULLANDIRILMASI ZORUNLU MUDUR ?
Yukarıda da belirttiğimiz üzere yıllık izin Anayasal bir hak olup kullandırılması zorunludur. Çok uzun süre yıllık izin kullandırılmaması veya işçinin talep etmesine rağmen uygun bir zamanda kullanmasına izin verilmemesi halinde, işçinin sözleşmeyi haklı sebeple fesih hakkı doğabilir.
YILLIK İZİN KULLANILMAZSA NE OLUR ?
İşçinin uzun süre yıllık izin kullanmaması halinde, iş sözleşmesinin sona ermesinden sonra açacağı davada yargının farklı görüşleriyle karşılaşma ihtimali vardır. Yargıtay, çok uzun süre yıllık izin hakkının kullanılmamasını hayatın olağan akışına aykırı kabul etmiştir. Dolayısıyla gerçekten uzun süre yıllık izin hakkını kullanmamış işçinin, hakkını alırken kayıp yaşaması olasıdır. Bu sebeple yıllık izin hakkının kullanılması için işverenden talepte bulunması tavsiye edilmektedir.
YILLIK İZİNLE İLGİLİ DAVALAR NE KADAR SÜRER ?
Yıllık izin ücretine ilişkin dava tek başına açılabileceği gibi diğer işçilik alacaklarıyla birlikte de açılabilir. Yıllık izin alacağına ilişkin dava, diğer işçilik alacaklarının talep edilip edilmemesine, açılan yere ve mahkemenin yoğunluğuna göre değişmekle birlikte ortalama 7-8 ay aylık bir zaman diliminde tamamlanması mümkündür. Yıllık izin hakkının kullanılması esas olduğundan, iş sözleşmesi devam ederken yıllık izin ücretine ilişkin dava açılamaz. Bu durumda ancak yıllık izin hakkının tespitine yönelik dava açılabilir. Bu davanın süresi açılan yere ve mahkemenin yoğunluğuna göre değişmekle birlikte ortalama 7-8 aylık bir zaman diliminde tamamlanması mümkündür.
Avukat Arb. Yücel İBİCİ
