Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Bireysel Başvuruyu Nasıl Yapabilirim?
Türkiye Cumhuriyeti 4 Kasım 1950 tarihinde Avrupa İnsan hakları Sözleşmesi’ni imzalamıştır. Bu sözleşme 3 Eylül 1953 yılında yürürlüğe girmiştir. Türk vatandaşları, kamu otoritelerinin eylem ve işlemlerine karşı 28 Ocak 1990 yılından beri bireysel başvuruda bulunabilmektedir. Bu kapsamdan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AHİM) Bireysel Başvuruyu Nasıl Yapabilirim sorusunu cevaplamaya çalışacağız. Ancak her somut olay farklı hukuki nitelendirmelere dayanması ve kronolojik olarak farklı durumlar barındırması nedeniyle AHİM konusunda uzman avukattan hizmet alınmasını tavsiye ederiz.
1958-2020 yılları karşılaştırıldığında Türkiye’nin en çok adil yargılanma hakkı /(md. 6), kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı (md. 5), mülkiyet hakkı (1 nolu ek protokol md. 1), yargılama süresi (md. 6), insanlık dışı muamele (md. 3), ifade özgürlüğü (md. 10), etkili başvuru hakkı (md. 13) gibi haklarını ihlal ettiği görülmektedir.
Şekil 1: 1958-2020 Yılları Arasında Türkiye Aleyhine Verilen İhlal Kararları (Haklar ve Sayıları)
(Kaynak: https://www.verikaynagi.com/genel/turkiyenin-insan-haklari-karnesi/, Erişim Tarihi: 5.6.2024)
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Kimler Bireysel Başvuruda Bulunabilir?
Kural Olarak Herkes bireysel başvuruda bulunabilir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde (AİHS) bir vatandaşlık sınırı belirtilmemiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin yetki alanı içinde bulunan herkes, kamu otoriteleri tarafından AİHS’te düzenlenen ve Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu ek protokollerde düzenlenen haklarının ihlal edildiğini düşünüyor ise bireysel başvuruda bulunabilir. Bu durumda, Türkiye Cumhuriyeti’nin yetki alanı olarak kabul edilen alan içerisindeki yabancılar da dahil olmak üzere herkes bireysel başvuruda bulunabilir.
Dernekler, vakıflar, sendikalar, şirketler gibi özel hukuk tüzel kişileri, tüzel kişiliklerini ilgilendiren davalar için bireysel başvuruda bulunabilir.
| Madde 1: Yüksek Sözleşmeci Taraflar kendi yetki alanları içinde bulunan herkesin, bu Sözleşme’nin birinci bölümünde açıklanan hak ve özgürlüklerden yararlanmalarını sağlarlar. |
almadan AİHM’e başvuru yapılması durumunda AİHM başvuruyu reddetmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Hangi Aşamada Bireysel Başvuruda Bulunabilirim?
- Bireysel başvuru son çaredir. Bu nedenle iç hukuk yolları tüketilmiş olmalıdır.
| Madde 35/1: Mahkeme’ye ancak, uluslararası hukukun genel olarak kabul edilen ilkeleri uyarınca iç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra ve iç hukuktaki kesin karar tarihinden itibaren dört aylık bir süre içinde başvurulabilir. |
Buna karşın;
- İç hukuk yolunun etkisiz olması;
- Engelleyici bir yasanın bulunması,
- Yerleşik bir yargı içtihadının bulunması,
- Sözleşmeye aykırı bir idari uygulamanın bulunması,
- Makul sürede yargılama hakkının ihlali gibi durumlarda iç hukuk yollarının tüketilmesi zorunlu değildir.
Ülkemizde iç hukuk yolları genel olarak Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolu ile neticelenmektedir.
(AİHM) Bireysel Başvurunun Süresi Nedir?
- İç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra 4 ay içerisinde AİHM’e bireysel başvuruda bulunulması gerekmektedir.
Hangi Haklarım İçin AİHM’e Başvurabilirim?
Ana sözleşme ile Türkiye’nin taraf olduğu ek protokollerde yer alan haklar için AİHM’e başvuru yapılabilir. Bunlar şu şekildedir:
| Ana Sözleşme | Protokoller |
| 1. Yaşam hakkı (madde 2)
2.İşkence yasağı (madde 3) 3.Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı (madde 4) 4.Özgürlük ve güvenlik hakkı (madde 5) 5.Adil yargılanma hakkı (madde 6) 6. Kanunsuz ceza olmaz (madde 7) 7.Özel ve aile hayatına saygı hakkı (madde 8) 8.Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü (madde 9) 9.İfade özgürlüğü (madde 10) 10.Dernek kurma ve toplantı özgürlüğü (madde 11) 11.Evlenme hakkı (madde 12) 12.Etkili başvuru hakkı (madde 13) 13.Ayrımcılık yasağı (madde 14) |
Ek Protokol 1
1.Mülkiyetin korunması 2.Eğitim hakkı, 3.Serbest seçimlere hak Ek Protokol 7 1.Yabancıların sınır dışı edilmesine ilişkin usuli güvenceler 2.Ceza davalarında temyiz hakkı 3.Haksız mahkûmiyetten ötürü tazminat 4.İkinci kez yargılanmama ya da cezalandırılmama hakkı 5.Eşler arasında eşitlik Ek Protokol 13 Madde 1.Ölüm cezasının kaldırılması |
Vekalet ücreti konusunda yazımıza ulaşmak için buraya tıklayınız.
AİHM Dilekçesinde Neler Olmalıdır?
AİHM’e yapılacak başvuruda dilekçenin neler içermesi gerektiği Mahkeme Kuralları (Rules of Court) md. 47 hükmü ile belirlenmiştir. Buna göre:
- Başvurucunun adı, doğum tarihi, milliyeti ve adresi yer almalıdır. Başvurucu tüzel kişi ise, tam adı, şirketin kuruluş tarihi ve kaydı, resmi kayıt numarası ve resmi adresi belirtilmelidir.
- Vekilin adı, adresi, telefonu ve fax numarası ile e-mail adresi
- Başvurucu avukatı ile temsil ediliyor ise, başvurucunun orijinal imzası ve tarih ibareleri barındıran vekaletname örneği, temsilcinin başvurucuyu temsil etmeyi kabul ettiğini gösteren imzası bulunmalıdır. Vekalet durumu aynı zamanda başvuru formunun yetki bölümünde yer almalıdır. Mahkeme, imzaların ya da iç hukukta geçerli kabul edilen diğer resmi formların kopyalarını da kabul edebilir.
- Aleyhine dava açılan ülke ya da ülkelerin adı
- Hukuki olguların açık ve kısa beyan edilmesi
- AİHS kapsamında ihlal edildiği iddia edilen hakların ve hak ihlali iddialarının açık ve kısa beyan edilmesi
- AİHS md. 35/1’de yer alan kabul edilebilirlik kriterlerinin karşılandığına dair kısa ve açık beyanat
Mahkeme Kurallaır md. 47’ye göre, formda yer alan tüm bilgiler, ilave bir kaynağa ihtiyaç duymadan karar verebilecek ölçüde meselenin kapsamını ve doğasını anlamaya ve hakkında karar vermeye yeterli olmalıdır.
Başvurucu, 20 sayfayı geçmeyecek ölçüde, iddialarını destekleyecek ekleri başvuru formuna ekleyebilir.
Başvuru formu başvurucu ya da avukatı tarafından imzalanmalıdır.
Başvuru formu ile beraber sunulması gereken evraklar bulunmaktadır. Bunlar:
- Hakkında şikâyet edilen mahkeme kararları, tedbirler ve diğer idari kararlar
- İç hukuk yollarının tüketildiğine dair evrak
- 4 ay süre sınırına uyulduğuna dair belgeler
- Eğer başvurulmuş ise ve dosya ile ilgisi varsa, diğer uluslararası soruşturma usulleri ile ilgili doküman kopyaları
- Başvurucu tüzel kişilik ise, başvuran kişinin tüzel kişiliği temsile yetkili kişi olup olmadığına dair belge
Başvuruyu desteklemek için sunulan belgeler tarih sırasına göre listelenmeli, numaralandırılmalı ve tanımlanmalıdır.
Başvurucu kimliğnin açıklanmasını istemiyor ise, bunu belirtmeli ve bunu haklı kılan gerekçelerini belirtmelidir. Anonimlik kararı vermek konusunda AİHM’in takdir yetkisi vardır.
Başvuruyu Türkçe Yapabilir Miyim?
Başvurunun hangi dilde yapıldığının bir önem bulunmamaktadır. Bu nedenle başvuru Türkçe yapılabilir.
| NOT: Başvuru sonrasında, mahkeme ile yapılacak yazışmalarda İngilizce ya da Fransızca dili seçilerek bu dil üzerinden süreç ilerletilmelidir. |
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru Harcı Var Mıdır? Varsa Ne Kadardır?
AİHM’e başvuru, harca tabi değildir. Buna karşın başvuru yapabilmek için gerekli olan evrakların toplanması ve posta ücretleri başvurucu tarafından karşılanmaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Tazminata Hükmederse Ne Olur?
Kararın kesinleşmesinden sonra, Adalet Bakanlığına bağlı İnsan Hakları Daire Başkanlığı kurumuna müracaat edilebilir. Müracaatın ekine karar konulur ve tazminat talep edilir.
Tazminatın üç ay içinde başvurucunun dilekçesinde belirttiği banka hesabına yatırılması gerekir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM)Bireysel Başvuru Formu Nasıl Doldurulur?
AİHM’in kendi sitesinde başvuru formu bulunmaktadır. Formu şu bağlantı adresinden temin edebilirsiniz:
https://prd-echr.coe.int/web/echr/apply-to-the-court, (Erişim Tarihi: 05.06.2024)
